Swornegacie, historia parafii i
kościoła pw. Św. Barbary
Ciekawe miejsca do zobaczenia w Swornychgaciach na Kaszubach.
W malowniczym zakątku regionu
zaborskiego nad rzeką Brdą oraz wielkim jeziorem Karsińskim, leży
bogata w przeszłość kaszubska wieś Swornegacie (po kaszubsku
Swornigace).
Nazwa wywodzi się z dwóch kaszubskich
słów – swora – czyli warkocz pleciony z korzeni sosnowych,
wykorzystywany do umacniania czyli gacenia brzegów jezior i rzek
przez tutejszych mieszkańców. Stąd właściwa nazwa SWORNEGACE,
zmieniona przed laty przez nieświadomego Kartografa na Swornegacie.
W przeszłości miała różne odmiany:
Swornigac (1272r.), Swornigat (1275r.), Swornigacz (1303r.),
Sworngatz (1354r. 1382r.), Swornegacz (1382r., 1400r.), Swornogac
(1664 r.), Swornegac (1664 r.).
W twj samej słowiańskiej osadzie
należącej kiedyś do Księstwa Pomorskiego w XIII wieku założyki
klasztor o.o. Augustianie. Prawdopodobnie klasztor ten ufundował
książę pomorski Świętopełek w 1265r.
Pierwszą wzmiankę o wsi podaje
dokument wystawiony przez Papierza Grzegorza X z dnia 5 lipca 1272r.
do biskupów chełmińskich, aby zaopiekowali się klasztorem w
Swornigac.
Ówczesny książę pomorski Mestwin II
nadał klasztorowi ziemię, której granice wyznaczył Kasztelan
Racław. W 1291 r. przybył tu z całym orszakiem sam książę
Mestwin II i nadał osadzie przywilej, zatwierdzony później w
1293r. Przez biskupa i księcia Przemysława.
W 1309r. Krzyżacy opanowali Pomorze
Gdańskie i opanowali i zajęli Kasztelanię Szczecieńską z
miastami Człuchów i Chojnice oraz Kasztelanię Raciąską,
Augustianie w wyniku ciągłych sporów z Krzyżakami połączyli się
z zakonem Cystersów w Oliwie. Ziemię natomiast za zgodą Króla
Wacława II odstąpili w zamian za inną, panoszącym się w
Człuchowie i Tucholi Krzyżakom. W miejscu klasztornych zabudowań
Augustianów powstał umocniony Krzyżacki folwark gospodarczy. Ślady
fosy są jeszcze widoczne do dziś.
Teren Swornegace, Brusy, Kosobudy, aż
po Czersk stanowiły poza komturstwami człuchowskimi i tucholskimi
tzw. Zaborze rządzony przez dwóch wójtów w Swornegacach i
Kosobudach podlegających komturowi tucholskiemu.
Nieznane są dzieje najstarszego
kościoła w Swornychgaciach. Jest wiadome, że był pod wezwaniem
Św. Jana Chrzciciela i łączyć go należy z zakonem Augustianów.
Kolejną świątynię wybudowano w 1333r. pod rozszerzonym św. Jana
Chrzciciela i św. Bartłomieja Apostoła.
W 1617r. Kościół stał się filią
kościoła w Konarzynach. Msze św. co trzecią niedzielę odpawrawiał
tu proboszcz z Konarzyn. Wszyscy mieszkańcy wsi byli katolikami.
Drewniany kościół zniszczył pożar w 1695r.
Wkrótce po pożarze około 1700r.
Mieszkańcy wsi przystąpili do odbudowy świątyni. Korzystną
lokalizację zapewnił przylegający do cmentarza proboszczowski
ogród. Budowniczymi prawdopodobnie byli bracia Michael i Jacob
Lorentzowie z Pomorza Zachodniego. Jak wszystkie budynki z tego
okresu zbudowany był z drewna, o konstrukcji zębowej na kamiennej
podmurówce i oszalowany. Orientowany tzn. prezbiterium z ołtarzem
głównym skierowane były ku wschodowi.
Kult mieszkańców parafii, szczególnie
rybaków, dla Św. Barbary poprzez liczne przedstawienia w malarstwie
i rzeźbie utwierdzony został zmianą wezwania kościoła.
W1741 r. kościół otrzymał z Rzymu
prawo odpustu w dzień Św. Barbary. Od 1862 r. św. Barbara została
patronka tego kościoła.
Na początki XX w powołano lokalny
wikariat, a następnie 4 stycznia 1900 r. przywrócono parafię w
skład której weszły: Kokoszka, Małe Swornegace, Płęsno, Sepoit,
Wączos, Zanie, Zbrzyca.
W tym czasie rozwinął tu aktywną
działalność jako organizator parafii ksiądz Franciszek
Drapiewski. Zbudował plebanię i organistówkę a w 1912 r. zakupił
ziemię pod budowę nowego kościoła.
Obecny kościół neobarokowo –
modernistyczny zbudowano w latach 1912 – 1916 na podstawie
projektów architekta Fritza Kunsta z Kolonii. Obiekt jest zbudowany
z cegły na kamiennej podmurówce w całości otynkowany i pod dachem
z czerwonej dachówki. Swą stylistyka nawiązuje do starej kaszubsko
– pomorskiej tradycji architektonicznej. Jest pięknie wtopiony w
miejscowy krajobraz. Hełm wieży z miedzianej blachy, góruje nad
okolicą, ma kształt przypominający cebulę.
We wnętrzu zasługują na uwagę trzy
ołtarze i prospekt organowy o bogatej dekoracji akantowo wstęgowej
uszaków, których wykonawcami byli artyści z Bawarii. W ołtarzu
głównym w polu środkowym dominuje postać Chrystusa w otoczeniu
kręconych kolumn. W zależności od uroczystości zasłaniana
obrazem Św. Barbary – patronki kościoła. W lewej nawie doskonale
prezentuje się obraz N.M.P. Kopia wg hiszpańskiego malarza XVII
wieku Murilla.
W lewej nawie przedstawiony jest Św.
Józef. Ciekawe wyposażenie stanowią feretrony: 1 barokowy z 1
połowy XVII w ; 2 rokokowy z 2 połowy XVII w .
Na wystrój nowego kościoła miał
brat ks. Franciszka Drapiewskiego – Władysław. To on wykonał
wspaniałą secesyjną polichromię wewnątrz kościoła, utrzymaną
w kolorach tutejszego kaszubskiego krajobrazu. W dwudziestoleciu
międzywojennym był też jeden z głównych twórców polichromii w
kościołach diecezji chełmińskiej płockiej.
Pierwszą mszę odprawiono 22
października w 1916 roku. Konsekracji dokonał Ksiądz Sufragan
Klunder. Od tego czasu w drewnianym kościółku w zasadzie nie
sprawowano liturgii.
W 1980r. Kuria Biskupia Chełmińska
przekazała zabytkowy kościółek jako dar Kaszubskiemu Parkowi
Etnograficznemu we Wdzydzach Kiszewskich. Przeniesienie i odbudowa
kościółka w skansenie trwała 4 lata. Aktu konsekracji dokonano 4
lipca 1987 roku. W miejscu po dawnym kościele w Swornychgaciach
wybudowano kostnicę.
W 1989r. W Sworzeńskim kościele
została odnowiona i oczyszczona polichromia. Renowacji dokonał
uczeń Władysława Drapiewskiego – Kazimierz Falkowski z Czerska.
Opracował Jan Bernard Jakubowski